Mae archeolegwyr o Amgueddfa Wrecsam, Prifysgol Caer ac Archaeological Survey West wedi darganfod fila Rhufeinig ger Yr Orsedd, Wrecsam. Y fila hwn yw’r cyntaf o’i fath i gael ei ddarganfod yng ngogledd ddwyrain Cymru ac mae’n ychwanegiad cyffrous i’n dealltwriaeth o’r ardal yn ystod y cyfnod Rhufeinig.
Darganfuwyd y safle drwy gydweithrediad canfyddwyr metel lleol a ddarganfu deunydd Rhufeinig ar y safle, wedi hyn cynhaliwyd arolwg synhwyro o bell a ddatgelodd dystiolaeth glir o strwythur wedi ei gladdu. Mae’r adfeilion yn ymddangos fel ffurf weddol arferol gyda nifer o adeiladau cerrig a theils o amgylch iard ganolog, roedd yr arolwg hefyd yn awgrymu ei fod yn gysylltiedig â system o gaeau, trac, ac adeiladau a strwythurau eraill. Drwy gerdded y caeau ar y safle canfuwyd arteffactau o ddiwedd y ganrif 1af hyd at ddechrau’r 4edd ganrif OC, sy’n awgrymu fod y fila wedi ei feddiannu am y rhan fwyaf o gyfnod rheolaeth y Rhufeinwyr ym Mhrydain.
Diogelu’r bobl yr ydych yn eu caru, lawrlwythwch yr ap Covid-19 GIG.
Goresgynnodd y fyddin Rufeinig Brydain yn 43 OC gan wthio yn gyflym tua’r gogledd a thua’r gorllewin ar draws y wlad. Sefydlwyd y gaer yn nhref Caer oddeutu 74 OC a gyda heddwch cymharol, sefydlwyd rhwydwaith o drefi ac aneddiadau gwledig. Sefydliadau ffermio oedd y rhan fwyaf o filas mewn gwirionedd, er eu bod yn amrywio o fod yn weddol syml eu cynllun i fod yn fawreddog iawn gyda lloriau mosäïig, tai baddon a systemau cynhesu o dan y llawr. Mae’r ffaith fod darnau archeolegol wedi eu canfod wrth gerdded y tir yn awgrymu y gallai’r fila hwn gynnwys rhai o leiaf o’r nodweddion mawreddog hyn.
Meddai Dr Caroline Pudney, Uwch-Ddarlithydd Archeoleg ym Mhrifysgol Caer: “Gallai’r darganfyddiad cyffrous hwn newid ein dealltwriaeth o ogledd ddwyrain Cymru ar ôl y goncwest Rufeinig. Mae dehongliadau blaenorol yn awgrymu fod y rhan fwyaf o bobl yn yr ardal hon yn byw mewn aneddiadau oedd yn gysylltiedig â safleoedd milwrol Rhufeinig neu mewn ffermydd syml oedd yn parhau i ddefnyddio ffurfiau archeolegol tai crwn Oes Yr Haearn. Mae darganfod y fila hwn bellach yn cwestiynau’r naratif yma.”
Meddai’r Cynghorydd Hugh Jones, Aelod Arweiniol Pobl yng Nghyngor Wrecsam ac Aelod Lleol ward Yr Orsedd: “Mae’r darganfyddiad hwn yn anhygoel ac yn tanlinellu’r nifer sylweddol o ganfyddiadau archeolegol gwych sydd wedi eu gwneud yn ac o amgylch Yr Orsedd yn y blynyddoedd diweddar, fel Casgliad Burton o’r Oes Efydd neu’r bar ingot Rhufeinig sydd yn cael ei arddangos yn yr Amgueddfa ar hyn o bryd.”
Mae’r Amgueddfa a’r Brifysgol bellach yn cynllunio rhaglen waith i ymchwilio’r safle ymhellach dros y blynyddoedd nesaf, yn ddibynnol ar gyllid a chaniatâd priodol. Hyd yma, mae’r gwaith ar y prosiect wedi ei gyllido gan y Roman Research Trust a’i gefnogi gan Amgueddfa Wrecsam a Phrifysgol Caer.
Am wybodaeth bellach, cysylltwch â Dr Caroline Pudney, Uwch-Ddarlithydd mewn Archeoleg ym Mhrifysgol Caer, e-bost c.pudney@chester.ac.uk
Neu Steve Grenter, Arweinydd Treftadaeth ac Archifau, Amgueddfa Wrecsam, Ffôn 01978 297462, e-bost: steve.grenter@wrexham.gov.uk
Lawrlwythwch yr ap Covid-19 GIG ….a helpwch i gadw Wrecsam yn ddiogel yr hydref yma.
Lawrlwythwch yr ap GIG
