I barhau ar ein thema o bump o bethau diddorol am wahanol leoedd ym Mwrdeistref Sirol Wrecsam, yr wythnos hon rydyn ni’n bwrw golwg ar Fangor-is-y-coed, neu ‘Bangor’ i’r trigolion lleol.
Saif y pentref ar lannau Afon Dyfrdwy ac felly’r enw Saesneg arno yw ‘Bangor-on-Dee’.
Hwn yw’r anheddiad hynaf y rhoddwyd enw arno yn y Fwrdeistref Sirol, ac mae hynny’n eithaf arbennig ynddo’i hun 🙂
Y Rhufeiniaid a roddodd yr enw ‘Bovinium’ ar y lle i ddechrau, wedyn newidiodd y Sacsoniaid yr enw i ‘Bancornburg’ ac yna ‘Bankerbur’… ond nid tan 1291 y dechreuwyd cyfeirio at y lle yn ôl ei enw presennol.
- Cofrestru -
PEIDIWCH BYTH Â METHU CASGLIAD BINIAU – COFRESTRWCH AM DDIWEDDARIADAU WYTHNOSOL.
Felly fel y gwelwch chi, mae gan Fangor hanes hen iawn, ac mae a wnelo ein ‘peth diddorol’ cyntaf â hynny i ryw raddau…
1. Mynachlog Bangor
Ym mlwyddyn 560 sefydlodd Sant Dunawd fynachlog yma, gan wneud Bangor yn ganolfan grefyddol o bwys – yn ôl y sôn, un o’r rhai mwyaf dylanwadol yn Ewrop gyfan.
Credir fod y fynachlog yn fwy na milltir o hyd, mor fawr fel y bu’n rhaid ei rannu yn saith rhan, gydag oddeutu 300 o fynachod ymhob un.
Drylliwyd y fynachlog ym mlwyddyn 616 yn ystod Brwydr Caer a bu’n gyflafan yno. Lladdwyd tua 1,200 o fynachod ac yn ddiweddarach fe soniodd Walter Scott amdanynt yn ei gerdd, ‘The Monks of Bangor’s March’.
Dyma ddetholiad byr o’r gerdd: “Weltering amid warriors slain, Spurned by steeds with bloody mane, Slaughtered down by heathen blade, Bangor’s peaceful monks are laid.”
Erbyn heddiw does dim golwg o gwbl o’r fynachlog, ac nid oes neb yn gwybod yn iawn lle safai… ond yn sicr, roedd yn rhan enfawr o hanes Bangor.
2. Pont Bangor
Mae gan Fangor bont gerrig hyfryd â phum bwa, ac mae tipyn o hanes iddi.
Nid y bont bresennol oedd yr un gyntaf yma, gan y cofnodwyd fod pont bren ganoloesol yn croesi’r afon ym 1292… ac mae rhai mapiau hanesyddol yn dangos y bont mor gynnar â 1036.
Mae’r bont bresennol wedi’i gwneud o dywodfaen coch yn bennaf, ac mae wedi sefyll yno ers 1658. Credir mai Inigo Jones oedd yn gyfrifol am ei hadeiladu, gan ei bod yn debyg iawn i’w bontydd eraill.
Cynhaliwyd gwaith trwsio arni sawl gwaith ar hyd y blynyddoedd, ac mae’n adeilad rhestredig Gradd I.
Mae’n werth ei gweld yn wir, ond hwyrach mai’r gair gorau i’w disgrifio yw ‘swynol’ 🙂
3. Eglwys Sant Dunawd
Mae’r eglwys wedi’i henwi ar ôl yr un sant a sefydlodd Fynachlog Bangor…
Dywedir fod yr eglwys wedi’i hadeiladu oddeutu 1300. Mae hi wedi’i gwneud o dywodfaen coch ac fe’i codwyd ar ben adfeilion yr hen fynachlog.
Rhwng 1723 a 1726 bu cryn waith ail-adeiladu yma, gan gynnwys y tŵr, sydd â chwe chloch ynddo bellach.
Yn ddiweddarach ym 1832, adnewyddwyd yr ystlys ogleddol, ac yna ym 1869 estynnwyd yr ystlys ddeheuol gan greu’r fedyddfa sydd yno hyd heddiw.
Pe byddech chi’n ymweld ag Eglwys Sant Dunawd fe ddeuech chi o hyd i blaciau coffa o’r 1300au, ffynnon o oddeutu 1500, a ffenestri lliw arbennig o hardd.
Felly os ydych chi’n hoff o eglwysi gyda chyfoeth o hanes, mae’n werth ichi ddod i’w gweld 🙂
4. Cofeb Rhyfel Bangor
Gerllaw Pont Bangor fe welwch chi’r Gofeb Rhyfel, a godwyd ym 1922 er cof am y tri ar hugain o ŵyr y pentref a laddwyd yn y Rhyfel Byd Cyntaf.
Fe’i dyluniwyd gan H. Tyson Smith o Lerpwl, ac mae’n gofeb hefyd i’r rhai hynny a laddwyd yn yr Ail Ryfel Byd.
Pan ddadorchuddiwyd y gofeb, soniwyd fod cymaint o bobl wedi dod i weld fel y bu’n rhaid iddynt sefyll mewn rhes ar draws Pont Bangor… fedren nhw ddod yn ddim nes at y gwasanaeth!
Mae’n gofeb odidog, ac yn deyrnged wiw i’r gŵyr o Fangor a ymladdodd dros eu gwlad.
5. Rasys Bangor
Mae cae ras Bangor-is-y-coed yn rhan o’r Helfa Genedlaethol, ac fe agorodd ym 1859.
Cynhelir 14 o rasys neidio yma bob blwyddyn.
Saif y cae ras ynghanol 150 erw o wyrddni, a gellir cynnal llawer o wahanol ddigwyddiadau yma. Mae yma dri gwahanol safle a chwech o ystafelloedd sy’n medru dal rhwng dau a thri chant o bobl.
Rydyn ni’n gobeithio’ch bod chi wedi mwynhau’r bedwaredd ran o’n cyfres ‘5 o bethau diddorol ym Mwrdeistref Sirol Wrecsam’.
Cadwch olwg i weld beth fyddwn ni’n sôn amdano’r tro nesaf 🙂
Peidiwch byth â methu casgliad biniau – cofrestrwch am wythnosol rŵan.
COFIWCH EICH BINIAU
