Mae arddangosfa newydd yn agor ar 22 Medi yn Amgueddfa ac Archifdy Bwrdeistref Sirol Wrecsam sy’n tynnu sylw ar y Ffiwsilwyr Brenhinol Cymreig yn yr Aifft a Phalestina yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf.
Union gan mlynedd cyn i bum bataliwn y Ffiwsilwyr Brenhinol Cymreig wersylla ger Deir El Belah, yn agos at y rheng flaen, yn yr hyn sydd bellach yn Lain Gaza, ond a oedd ar y pryd hynny’n ffin rhwng yr Aifft a’r Ymerodraeth Ottoman. Er nad oedd y swyddogion a’r milwyr yn gwybod sut y byddent yn creu hanes dros yr ychydig fisoedd i ddod, roeddent wedi bod mewn ysbryd da ers i’r Cadfridog Edmund Allenby, eu prif swyddog newydd, gyrraedd ym mis Mehefin. Gallent weld fod ganddo’r penderfyniad, y cymhelliant a’r rhagoriaeth dactegol i sicrhau y byddai ymgyrch yr hydref yn gweld y Cynghreiriaid yn dod â’r sefyllfa ddiddatrys i ben ac yn gwthio’r byddinoedd Twrcaidd yn eu holau.
GALLWCH GAEL NEWYDDION A GWYBODAETH AR UNWAITH GAN GYNGOR WRECSAM GYDA FY NIWEDDARIADAU
“Yr unig arddangosfa am y ffrynt hwn yn ystod y digwyddiadau i goffau’r Rhyfel Byd Cyntaf yn 2014–18”
Mae Gwres y Gad, arddangosfa ‘Ffenestr i’r Byd’ ddiweddaraf Amgueddfa Wrecsam sy’n cofio hanes ymgyrch y Cynghreiriaid yn yr Aifft a Phalestina ac yn tynnu sylw at y gwaith neilltuol a wnaed gan gatrodau Cymreig ar y ffrynt hwnnw. Er gwaethaf pwysigrwydd ei lwyddiant i ysbryd y cyhoedd yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf ac effaith trechu’r Ymerodraeth Ottoman ym 1918 ar hanes yn ystod yr 20fed ganrif, Gwres y Gad yw’r unig arddangosfa am y ffrynt hwn yn ystod y digwyddiadau i goffau’r Rhyfel Byd Cyntaf yn 2014–18.
- Cofrestru -
Mae’r arddangosfa hon yn seiliedig ar, ac wedi ei hysbrydoli gan gasgliad wrth gefn Amgueddfa Catrawd y Ffiwsilwyr Brenhinol Cymreig sy’n cael ei gadw yn Amgueddfa Wrecsam. Dyma rai o uchafbwyntiau’r arddangosfa:
• Baner yr Undeb a chwifiwyd dros Bencadlys y Cadfridog Allenby yn Jerwsalem
• Croes Victoria a gyflwynwyd i’r Corporal John Collins, 25ain Bataliwn y Ffiwsilwyr Brenhinol Cymreig, am ddewrder yn ystod Brwydr Gaza.
• Paentiad Frank Brangwyn ‘Entry of the Welsh Troops into Jerusalem’ ar fenthyg gan Amgueddfa Genedlaethol Cymru
• Detholiad o fedalau dewrder yn gysylltiedig â’r ymgyrch – wedi eu harddangos am y tro cyntaf yng Nghymru diolch i’r Casgliad Ward
• Llyfrau brasluniau’r Is-gapten Richard Lunt Roberts, a wasanaethodd gyda’r 6ed Bataliwn rhwng cyrraedd yng Ngallipoli ym mis Hydref 1915 hyd at ddiwedd y rhyfel
“dedicated team of volunteers”
Dywedodd y Cynghorydd Hugh Jones, Dirpwy Arweinydd y Cyngor:
“Yr arddangosfa hon yw’r ddiweddaraf yn rhaglen Wrecsam o ddigwyddiadau i nodi’r Rhyfel Byd Cyntaf. Hoffai Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam gydnabod cefnogaeth Cronfa Dreftadaeth y Loteri a Llywodraeth Cymru i’r prosiect hwn. Ynghyd â’r arddangosfa yn Amgueddfa Wrecsam, bydd arddangosfa deithiol yn teithio i Gaerdydd ac Aberhonddu. Mae yna hefyd dîm pwrpasol o wirfoddolwyr sy’n archwilio’r archifau yn ymwneud â’r ymgyrch a byddant yn rhannu eu hymchwil dros y misoedd nesaf.”
Ychwanegodd Jonathon Riley, Cadeirydd Ymddiriedolwyr Amgueddfa’r Ffiwsilwyr Brenhinol Cymreig:
“Yn ystod 2017, mae sylw wedi canolbwyntio ar aberth Catrodau Cymreig yn Passchendaele ar Ffrynt y Gorllewin. Ni ddylem anghofio, serch hynny, fod cymaint o Gymry wedi brwydro a marw yn y Dwyrain Canol yn ystod 1917 ag yn Ffrainc a Fflandrys. Wrth i Drydedd Brwydr Ypres gau ym mis Tachwedd 1917, agorodd Trydedd Brwydr Gaza. Yn wahanol i Passchendaele, roedd Trydedd Gaza yn frwydr a drodd y fantol: agorwyd y ffordd i gipio Jerwsalem a diwedd rheolaeth Ottoman yn y Lafant ac Arabia. Gwnaeth ein bataliynau Tiriogaethol a chatrodau Iwmyn yn Adrannau 53 (Cymreig) a’r 74 (Iwmyn) gyfraniad hanfodol tuag at fuddugoliaeth – un y mae’r arddangosfa hon yn iawn i’w gofio.”
Dywedodd y Cyng David Griffiths, Cefnogwr y Lluoedd Arfog ar gyfer Bwrdeistref Sirol Wrecsam:
“Mae hon yn arddangosfa briodol iawn i anrhydeddu’r rhai a frwydrodd a hefyd y rhai hynny a wnaeth yr aberth eithaf. Mae hefyd yn rhan bwysig iawn o hanes y Ffiwsilwyr Brenhinol Cymreig ac rwy’n gwybod y bydd llawer ohonoch yn mynd draw i weld yr arddangosfa hon.”
Fel cyflwyniad i’r arddangosfa, mae cyflwyniad ffilm ar hanes y Rhyfel Byd Cyntaf a’r ymgyrch yn Sinai a Phalesteina a gynhyrchwyd yn arbennig ar gyfer yr arddangosfa hon gan Charley Wiles ac Adam Cooke o Brifysgol Glyndŵr Wrecsam. Bydd ymwelwyr hefyd yn gallu clywed barddoniaeth a ysgrifennwyd gan aelodau o’r gatrawd yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf wedi eu hadrodd gan gyn-filwyr o’r Ffiwsilwyr Brenhinol Cymreig diolch i gymorth Calon FM.
Mae’r arddangosfa i’w gweld yn Amgueddfa ac Archifdy Bwrdeistref Sirol Wrecsam rhwng 22 Medi, 2017 a 6 Ionawr, 2018. Mae mynediad am ddim.
I gael rhagor o wybodaeth, cysylltwch ag Amgueddfa Wrecsam ar 01978 297 460 neu anfonwch e-bost at: museum@wrexham.gov.uk
Teitl Saesneg swyddogol y gatrawd yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf oedd y Royal Welsh Fusiliers. Caiff y sillafiad hwn ei ddefnyddio yn yr arddangosfa. Mabwysiadwyd sillafiad y fersiwn Saesneg ‘Welch’ yn swyddogol ym 1920.
Derbyniwch newyddion a gwybodaeth gan Gyngor Wrecsam yn syth bin drwy Fy Niweddariadau
COFRESTRWCH FI
